تحقیق در مورد برآمدن صفویان از شیخ صفی‌الدین تا شیخ ابراهیم

بخشهایی از متن:

پس از فروپاشی سلسله خلفای عباسی و سقوط بغداد به دست هلاكوخان مغول، رفته رفته آذربایجان در میانه‌های سده‌ی هفتم خورشیدی، جای‌گاه ویژه‌ای پیدا كرد. آذربایجان با داشتن شهر بزرگ تبریز، به عنوان یكی از مراكز مهم ایران و حتا جهان اسلام، نام‌بردار شد :1
شهر [تبریز] در چنان جای خوبی قرار گرفته كه سایر كالاها را از هند و ... بسیاری جاهای دیگر بدان‌جا آورده و بسیاری از بازرگانان لاتین، مخصوصاً تجار جنوا، معمولاً برای خرید كالاهای خارجی كه از دوردست می‌آید، بدان‌جا می‌آیند و به تجارت می‌پردازند .
در دوران ایل‌خانان مغول ، آذربایجان و شهر تبریز دارای اهمیت ویژه‌ای بود :2
این شهر ، آن‌قدر اهمیت پیدا كرده بود كه پگولوتی، فهرستی از ایستگاه‌های راه اماس [در مدیترانه] تا تبریز را عرضه كرده است .
در سال‌های پایانی سده 14 و سال‌های آغازین سده‌ی پانزدهم میلادی (اواخر سده‌ی هشتم خورشیدی) ، آذربایجان و شهر تبریز ، مهم‌ترین ایالت و مهم‌ترین شهر ایران بود :3
مهم‌ترین شهر امپراتوری ایران، شهر تبریز است. شاه ایران از این شهر، درآمد گزافی دارد. در حالی كه شاهان كشورهای مسیحی از شهرهای خود، چنین درآمدی را ندارند چون بازرگانان عمده به این شهر، رفت و آمد می‌كنند ...
مغول‌ها، خیلی زود از بغداد روی برگرداندند و پای‌تخت را به سلطانیه (نزدیكی زنجان) آوردند. تبریز در نزدیكی‌های پایان عهد ایل خانان مغول، مركز عمده‌ی حكومت بود . تبریز در خلال دوره‌ی پس از مغول ، هم‌تراز با بغداد ، به عنوان :4
دو قلمروی كه سلاطین آل جلایر می‌توانستند تحت نفوذ خود درآورند ، به رقابت
[ برخاست]
از سوی دیگر، بغداد در دوران پس از مغول، به دلیل دست به دست شدن میان آل جلایر و قره قویون لوها و دیگران، زیان‌های زیادی دید :5
باید اشاره كرد كه در اوج عظمت دنیای اسلام در روزگار عباسیان، استقرار پایتخت اسلامی در خاك ایران [ساسانی] یعنی در بغداد، حكومت اسلامی را وارث امپراتوری‌های باستانی شرق گردانید .
از این رو، انتقال پایتخت به شرق، یعنی آذربایجان، كل حكومت را هرچه بیش‌تر، ایرانی‌تر كرد .6
 

...

عرق حمیت آن حضرت [شیخ جنید] در حركت آمده، خیال استقلال و داعیه‌ی جهان‌گیری در ضمیر مهرتنویرش جای گرفته [و] این اندیشه را با اجله‌ی اصحاب و اعاظم و احباب در میان آورده، از باب استشاره. مجموع، این رأی را استصواب نمودند... چون خاطر فیض مآثر از موافقت حاضران جمع ساخت، از پی تابعیت غایبان، قاصدان سخندان به اطراف بلاد، ارسال داشته [و] به احضار ارباب ارادات، فرمان داد...

قرایوسفِ قره‌قویون‌لو كه سرزمین عراق و آذربایجان را در ید قدرت داشت، از نیروگرفتن خانقاه اردبیل هراسان شد و فرمان داد كه جنید از اردبیل، بیرون رود و :20

عم آن حضرت را، شیخ جعفر كه با وی در مقام نزاع بود، او را در آستانه‌ی مقدسه‌ی صفیه‌ی صفویه، دخل تمام داد .

جنید ، به ناچار با گروهی از مریدان از اردبیل، روانه‌ی حلب (در سوریه‌ی امروز) شد :21

اشارات زیادی وجود دارد كه جنید قبل از این‌كه دست به غزا بزند، تداركات وسیعی فراهم ساخته بود. وقتی كه او رهبری طریقت را پس از فرمان یافتن [مرگ] پدرش در سال [826 خورشیدی] 851 ق/ 1447 م به دست گرفت، به قسمت‌های مختلف سوریه و آناتولی سفر می‌كند ...
به نظر می‌رسد ... كه او برای گردآوری افراد و یا تعلیم به آن‌ها ... این سفر [ها] را انجام داده [بود] .

هم‌چنین اشاره‌های زیادی وجود دارد كه وی بیش‌تر وقت خود را ، صرف بسیج نیرو و تجهیز آنان می‌كرد :22

هر آینه، اكثر اوقاتش در تهیه‌ی مقدمات لشگركشی، از نیزه ساختن و تیغ پرداختن مصروف بود و خلق بسیار از مردم روم و طالش و سیاه‌كوه، در موكبش مجتمع گشته. گویند، همگان او را معبود خویش می‌دانستند و از وظایف نماز و عبادات اعراض كرده، جنابش را قبله و سجود خود می شناختند.

...

دانسته و سنجیده، بعضی از امتیازاتی را كه پایگاه او در كوهستان‌های خوی در شمال غرب آذربایجان برایش می‌داشت، واگذاشت و به جای آن، در جلگه‌ی چالدران چادر زد. افزون بر این، گفته شده كه اسماعیل قبل از این‌كه سپاه دشمن در میدان جنگ سر و سامان یابد و آرایش جنگی پیدا كند، از حمله به آن‌ها امتناع ورزید .

نویسنده‌ی خلاصه‌التواریخ، نیروهای سلطان سلیم را « تا موازی دویست هزار سوار و پیاده » برآورد می كند كه :59

از آن جمله دوازده هزار ینگچری [ینی چری] را مقرر كرد كه در پیش صف ایستاده و به كار خود مشغول گردند .

هم‌چنان كه سلطان محمد فاتح، پس از دست‌اندازی بر قسطنطنیه در پی آن بود كه با دست‌یابی بر شهر رم و برانداختن دولت پاپ، دنیای مسیحیت را زیر دست اسلام كند، شاید شاه نیز ، همان سودا را بر سر داشت . اما به راهی دیگر.
شاید شاه، بر این باور بود كه برانگیخته شده است تا از راه اسلام‌بول، رم را فتح كرده و با برافكندن آیین تسنن و مسیحیت، تشیع را یگانه مذهب، و یا در آن صورت، یگانه دین جهان سازد .
 

منبع دارد.